Odaklama Sistemi - Dijital Fotoğraf ve Fotoğrafçılık

Fotoğraf: Turgut Tarhan (Fethiye)

Odaklama Sistemi - Dijital Fotoğraf ve Fotoğrafçılık:
ODAKLAMA (NETLEME) SİSTEMLERİ:
Odaklama sistemleri (metre ayarı), film üzerine, fotoğrafı çekilen cismin net bir görüntüsünün düşürülmesi amacıyla yerleştirilmiştir. Objektiflerin odak uzunlukları, metre ayarları sonsuza getirilmiş durumda iken ifade edilir. Bu durumda, sonsuzdaki cisimler nettir. Buna karşılık yakındaki cisimlerin makineye olan uzaklıkları, objektifin odak uzunluğu ile çakışmadıklarından net değillerdir. Objektif üzerindeki odaklama bilerciği ile oynayarak objektif içindeki mercek elemanları ileri-geri hareket ettirilir ve böylece odak uzunluğunda küçük değişiklik yapılmış ve yakındaki cisimler üzerinde de netlik sağlanmış olur.

Netlik odak noktasının üzerinde oluşmaktadır. Odaklama sistemi, vizörden bakıldığı zaman görünen görüntünün gözümüzle gördüğümüz netlikte film üzerine düşebilmesi için objektiflerin genellikle ön tarafında bulunan ve objektifin odak uzunluğunu (Konu ile makine arasındaki mesafeye bağlı olarak) çok az değiştirerek film üzerine net görüntünün düşmesini sağlayan mekanizmadır. Yeni üretilen (AF) otomatik netleme yapan objektiflerin dışında tüm objektiflerde bu iş elle mekanik olarak yapılır. Burada amaç, odak noktasında teşekkül eden hayalin net olabilmesi için. Objektif - film arası mesafenin ayarlanması içindir. Bunun için yapılmış tertibata; mesafe ayar taksimatı veya metraj tertibatı denir.

Görüntünün odak noktasında oluşması çok özel bir durumdur. Uygulamada sonsuz (&) kabul edilen 10-20 metreden daha yakındaki konuların görüntüsü odak noktasının biraz uzağında oluşur. Bu nedenle film üzerinde net görüntü oluşturabilmek için filmin bir miktar geriye çekilmesi gereklidir. Film düzlemini ileri geri hareket ettirmek yerine objektifin hareket ettirilmesi veya objektif odak uzunluğunun -çok az miktarda- değiştirilmesi aynı sonucu verecektir. Pratikte mesafe kadranın sağa sola döndürülmesiyle yapılan da budur. Konu uzaklığı değiştikçe objektifin odak uzunluğunda yapılacak çok küçük oynamalar görüntünün film üzerinde oluşarak net bir biçimde saptanmasına imkan tanır. Objektifin ön tarafındaki bir halkanın (mesafe kadranının) sağa sola hareketiyle yapılan bu işleme odaklama ya da netleme denir. Netleme her makine ve objektife göre farklı şekillerde yapılır. Bunların en çok kullanılanlarını sırayla açıklayalım.

1. Vizörden bakıldığı zaman iç içe iki daire gözükür. Bu dairelerden içerdeki dairede eğer netleme yaptığımız obje net ise tek görüntü yoksa iki görüntü oluşur. Eğer iki görüntü gözüküyorsa, metraj kadranını sağa sola döndürmek suretiyle bu görüntü teke indirilir. Böylece filmin üzerine düşecek görüntü netleşmiş olur. Bu tip netlemenin bulunduğu makinelerdeki, netleme sistemine, telemetreli netleme sistemi denir.

2. Bazı telemetreli makinelerde ise içteki dairenin içinde yatay bir çizgi vardır. Bu çizgi fotoğrafı çekilecek konunun üzerine getirildiğinde konu net değilse hedefin üst ve alt yarıları birisi sağa diğer sola kaymış vaziyettedir. Yine metraj kadranının sağa sola kaydırılmasıyla görüntü düz bir şekle dönüşür ve konumuz odak noktasında net olarak teşekkül eder.

3. Vizörden bakıldığında tam ortada sarı bir nokta vardır. Fotoğrafı çekilecek konunun üzerine bu noktayı döndürdüğümüzde konu net ise burada bir görüntü, net değilse iki görüntü oluşur. Mesafe kadranından sağa sola doğru yapılan ayarlamalarla görüntü teke düştüğünde netleme yapılmış demektir.

4. Bazı makinelerde ise vizörden bakıldığı zaman konu net olarak görülemez. Bu durumda yine mesafe kadranının sağa sola döndürülmesiyle konunun en net şekli yakalanarak istenilen netleme ayarı gerçekleştirilmiş olur. Bu tür netlemede vizörden bakarken görüntünün tamamına değil ortadaki daireye dikkat etmek gerekir.

5. Auto-focus (AF) sistemiyle çalışan otomatik makinelerde ise makine fotoğrafı çekilecek konuya döndürüldüğünde makine auto- focus sistemiyle netlemeyi kendisi yapmaktadır. Bu sistemlerde, netlenecek noktanın uzaklığının saptanması için kontrastı karşılaştırma, kızıl ötesi ışınlarla tarama ve ses Dalgalarıyla uzaklığın ölçümü gibi üç yol vardır.

Kontrast karşılaştırmalı auto-focus sistemler, telemetre gibi çalışırlar. Auto-focus ünitesinden ve hareketli bir aynadan gelen görüntünün her ikisi de, netleme sistemi üzerinde ışığa duyarlı bir panel üzerine gönderilir. Burada aydınlık ve karanlık bölgeler makine içerisine yerleştirilmiş olan özel bir bilgi işlemci tarafından karşılaştırılır. Bu bölgelerin kontrastı aynı olduğu zaman objektif hareketini durdurur.

Kızıl ötesi auto-focus sistemlerinde makine üzerindeki bir pencereden kızıl ötesi ışınlar objeye doğru gönderilir. Başka bir pencereden ise hedef noktadan yansıyan kızıl ötesi ışınların toplandığı bir detektör vardır. Deklanşöre hafifçe basmak taramayı başlatır ve detektörden en güçlü sinyal alındığında ayna ve objektif hareketini durdurur.

Ses dalgalarıyla ölçüm sisteminde ise insan kulağı ile duyulması imkânsız 1/1000 frekanslı ses sinyalleri kullanılır. Gönderilen sinyalin ne kadar sürede geri döndüğü , zamanlamayı sağlayan devre tarafından ölçülür ve objektif ölçülen mesafeye göre makine içindeki motor aracılıyla döndürülür ve netlik yapılmış olur.

6. Birçok AF sistemi, görüş alanının merkezini esas alarak netleme yapmaktadır. Fakat fotoğrafını çekmek istediğimiz nesne, bazen görüntünün ortasında olmayabilir. Bu durumlarda makine farklı noktayı göreceğinden bizim için net olması gereken yeri net göstermeyebilir. Bu olumsuz durumu önlemek için gelişmiş makinelerde üç netleme noktası vardır. Fotoğrafçı ekrana yerleştirilmiş üç netleme noktasından birini seçerek uygun noktaya göre netleme yapmasını makinesinden isteyebilir.

7. Bazı makinelerde ise seçilen diyafram ayarına bağlı olarak belli mesafeden (genellikle 50 santim) başlamak üzere sonsuz net olarak film üzerine düştüğünden fotoğrafçının netleme için özel bir çaba harcamasına gerek kalmadan net fotoğraflar çekebilir.

8. Bir diğer yöntem ise tüm mekanik makineler için gererli olan; fotoğrafı çekilecek konu ile makinemiz arasındaki mesafenin tayin edildikten sonra objektif üzerindeki mesafe kadranında tahmin edilen mesafe ayarına getirmek suretiyle olur. Örneğin konu ile bizim aramız 5 metre ise kadranı 5 metreye göre ayarlarsanız konunun net görüntüsünün film üzerine düşmesini sağlamış olursunuz.

Fotoğraf makineleri, üzerinde normal objektif bulunması koşulu ile genellikle 50 cm. den sonsuza kadar netlik yapmak mümkündür. Bu sınırlar dışında yapılacak çekimlerde netlik sağlamak için körük, yakınlaştırıcı mercekler (close-up) ve uzatma tüpleri (konvektör) gibi yardımcı malzemelerin kullanılması gereklidir.

1. KÖRÜK: Fotoğraf makinesinin gövdesi ile objektif arasına takılarak objektifin odak uzunluğunu artırmaya yarayan parçalardır. Özellikle negatiften pozitif görüntü elde edebilmek ve pozitif filmden pozitif kopya elde edebilmek için kullanılmaktadır.

2. CLOSE-UP: Cisimlerin çok yakın çekimlerinin yapılmasında kullanılır. 1, 2, 3 ve 4 gibi büyütme katsayılarına bağlı olarak numaralandırılmış olan bu özel mercekler objektifin önüne takılırlar. Bunlar sayesinde cisimlere 3-4 cm. kadar yaklaşmak mümkün olur.

3. KONVEKTÖR: Objektiflerin odak uzunluklarını 2-3-4 kat artırabilen optik araçlardır. Makine gövdesi ile objektif arasına takılarak kullanılırlar. Odak uzunluğunu iki kat artıran bir konvektör ile 50 mm. odak uzunluğuna sahip bir objektifin kullanılması durumunda objektifin odak uzunluğu 100 mm. ye yükseltilmiş olur. konvektörlerde, odak uzunluğunun kaç kez büyütüldüğü 2x, 3x, 4x, gibi simgelerle belirtilir. Konvektörlerin kullanımı belli avantajları beraberinde getirdiği gibi, bazı sakıncaları da getirmektedir. Avantajları arasında ucuz olmaları ve kolay taşınabilir olmaları sayılırken dezavantajları arasında aydınlatma indisinin büyümesi ve görüntü kalitesinin bozulması sayılabilir.

Konvektör olarak makine ve objektif arasına yerleştirilebilen içleri boş tüplerde kullanılmaktadır. Bunların mercekli konvektörlere göre sakıncaları çok fazladır. En önemli sakıncaları sürekli en açık diyafram değerinde çalışmak zorunda olmak gelir.